Η Ελευθερία της Πληροφορίας στην Ινδονησία το 2025: Επερχόμενες Μεταρρυθμίσεις, Κρυφές Προκλήσεις & Εντυπωσιακές Ευκαιρίες που Αποκαλύπτονται

Πίνακας Περιεχομένων

• Εκτενής Σύνοψη: Γιατί η Ελευθερία της Πληροφορίας Σημαίνει Τώρα
• Τρέχων Νομικός Πλαίσιο: Νόμοι, Δικαιώματα και Απαιτήσεις Συμμόρφωσης
• Κύριες Κυβερνητικές Υπηρεσίες και Ο ρόλος τους
• Πρόσφατες Εξελίξεις το 2024–2025: Πολιτικές Μεταβολές και Υψηλού Προφίλ Υποθέσεις
• Διαφάνεια έναντι Ασφάλειας: Πλοήγηση Εθνικών Συμφερόντων
• Προκλήσεις Συμμόρφωσης για Δημόσιες και Ιδιωτικές Οντότητες
• Κύριες Στατιστικές: Πρόσβαση, Αρρησίες και Εφέσεις (2023–2025)
• Διεθνείς Αναφορές: Πώς Συγκρίνεται η Ινδονησία
• Μέλλον: Αναμενόμενες Μεταρρυθμίσεις και Ψηφιακές Τάσεις (2025–2030)
• Συστάσεις προς τους Εμπλεκόμενους: Διασφάλιση Προόδου και Λογοδοσίας
• Πηγές & Αναφορές

Εκτενής Σύνοψη: Γιατί η Ελευθερία της Πληροφορίας Σημαίνει Τώρα

Η ελευθερία της πληροφορίας (FOI) στην Ινδονησία αποτελεί έναν κρίσιμο πυλώνα για τη διαφάνεια, τη δημόσια συμμετοχή και τη λογοδοσία μέσα στο δημοκρατικό πλαίσιο της χώρας. Το δικαίωμα πρόσβασης σε δημόσιες πληροφορίες είναι κατοχυρωμένο στον Νόμο αριθ. 14 του 2008 για την Δημόσια Κοινοποίηση Πληροφοριών (Υπουργείο Επικοινωνιών και Πληροφορικής). Η νομοθεσία αυτή υποχρεώνει τις δημόσιες αρχές να αποκαλύπτουν τις πληροφορίες προληπτικά, να απαντούν σε δημόσιες αιτήσεις και να διορίζουν υπευθύνους διαχείρισης και τεκμηρίωσης πληροφοριών. Το 2025, η σημασία της FOI έχει ενταθεί, δεδομένων των δεσμεύσεων της Ινδονησίας για ανοικτή διακυβέρνηση, ψηφιακή μεταρρύθμιση και τον αγώνα κατά της διαφθοράς.

Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται αυξημένη δημόσια ζήτηση για πληροφορίες, ιδιαίτερα γύρω από την κατανομή του προϋπολογισμού, τις δημόσιες προμήθειες και περιβαλλοντικά ζητήματα. Σύμφωνα με την Κεντρική Επιτροπή Πληροφόρησης, περισσότερες από 16.000 δημόσιες αιτήσεις πληροφοριών επεξεργάστηκαν σε εθνικό επίπεδο το 2024, αριθμός που αναμένεται να αυξηθεί καθώς οι ψηφιακές πλατφόρμες απλοποιούν τη διαδικασία υποβολής αιτήσεων. Ωστόσο, η συμμόρφωση παραμένει άνιση. Ενώ υπουργεία και μεγάλες υπηρεσίες αναφέρουν πάνω από 70% εκπλήρωση υποχρεώσεων προληπτικής αποκάλυψης, πολλές περιφερειακές και δημοτικές αρχές πληρούν τα κριτήρια με καθυστερήσεις, με ορισμένες τοπικές κυβερνήσεις να δέχονται δημόσιες επιπλήξεις για μη συμμόρφωση (Κεντρική Επιτροπή Πληροφόρησης).

Οι νομικές προσφυγές και οι διαφορές σχετικά με την πρόσβαση στις πληροφορίες αυξάνονται επίσης. Η Επιτροπή Πληροφόρησης κατέγραψε περισσότερες από 1.200 διαφορές το 2024, υποδεικνύοντας τόσο την αυξανόμενη δημόσια συνείδηση όσο και την συνεχιζόμενη θεσμική απροθυμία να αποκαλύψει ευαίσθητα δεδομένα. Αξιοσημείωτα, το Συνταγματικό Δικαστήριο έχει επισημάνει ότι η κρατική μυστικότητα πρέπει να ισορροπεί με το δικαίωμα του κοινού να γνωρίζει, ιδιαίτερα σε ζητήματα δημόσιου ενδιαφέροντος (Συνταγματικό Δικαστήριο της Δημοκρατίας της Ινδονησίας).

Εξετάζοντας το 2025 και πέρα, η Ινδονησία αντιμετωπίζει και ευκαιρίες και προκλήσεις. Η συνεχιζόμενη επιδίωξη ψηφιοποίησης από την κυβέρνηση στοχεύει στην απλοποίηση των διαδικασιών FOI, ωστόσο αποκαλύπτει και κενά στην ασφάλεια των δεδομένων και την τυποποίηση. Η ενίσχυση της FOI θα απαιτήσει ενίσχυση ικανοτήτων σε τοπικά επίπεδα, βελτιωμένη παρακολούθηση και σαφή μηχανισμούς επιβολής. Καθώς η Ινδονησία προετοιμάζεται για περαιτέρω δημοκρατική εδραίωση και αυξημένη διεθνή συμμετοχή, η ισχυρή ελευθερία της πληροφορίας είναι ζωτικής σημασίας για την αποτελεσματική διακυβέρνηση, τις αντιδιαφθοριστικές προσπάθειες και την προώθηση μιας ενημερωμένης κοινωνίας πολιτών.

Τρέχων Νομικός Πλαίσιο: Νόμοι, Δικαιώματα και Απαιτήσεις Συμμόρφωσης

Το νομικό πλαίσιο της Ινδονησίας για την ελευθερία της πληροφορίας διέπεται κυρίως από τον Νόμο αριθ. 14 του 2008 για την Δημόσια Κοινοποίηση Πληροφοριών (Undang-Undang Keterbukaan Informasi Publik, ή UU KIP). Αυτός ο νόμος εγγυάται το δικαίωμα κάθε πολίτη να έχει πρόσβαση σε δημόσιες πληροφορίες που κατέχονται από κυβερνητικές αρχές σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο. Ο νόμος στοχεύει να προωθήσει τη διαφάνεια, τη λογοδοσία και τη σωστή διακυβέρνηση, καθορίζοντας τις υποχρεώσεις των δημόσιων φορέων να αποκαλύπτουν πληροφορίες προληπτικά και κατόπιν αιτήσεως, εκτός εάν οι πληροφορίες υπάγονται σε συγκεκριμένες κατηγορίες εξαιρέσεων, όπως κρατικά μυστικά, προσωπικά δεδομένα ή ζητήματα που επηρεάζουν την εθνική ασφάλεια.

Η κεντρική αρχή συμμόρφωσης και επιτήρησης είναι η Κεντρική Επιτροπή Πληροφόρησης (Komisi Informasi Pusat, ή KIP), η οποία εκδικάζει διαφορές και παρακολουθεί την εφαρμογή. Οι κυβερνητικές υπηρεσίες υποχρεούνται να διορίζουν Υπεύθυνους Διαχείρισης και Τεκμηρίωσης Πληροφοριών (Pejabat Pengelola Informasi dan Dokumentasi, ή PPID) και να δημοσιεύουν ένα ελάχιστο σύνολο πληροφοριών, συμπεριλαμβανομένων των οργανωτικών δομών, των διαδικασιών λήψης αποφάσεων, των οικονομικών εκθέσεων και των δημοσίων προμηθειών. Η τακτική αναφορά στην KIP είναι υποχρεωτική και η μη συμμόρφωση μπορεί να οδηγήσει σε διοικητικά πρόστιμα ή δικαστική δράση.

Τα πρόσφατα δεδομένα από την Κεντρική Επιτροπή Πληροφόρησης δείχνουν σταθερή αύξηση στις δημόσιες αιτήσεις πληροφοριών μεταξύ 2020 και 2024, με πάνω από 30.000 υποθέσεις να έχουν κατατεθεί μόνο το 2023. Ωστόσο, η συμμόρφωση παραμένει άνιση, ειδικά σε τοπικό επίπεδο. Η ετήσια αναφορά της KIP για το 2024 διαπίστωσε ότι λιγότερο από το 65% των περιφερειακών υπηρεσιών πληρούσαν τις υποχρεώσεις τους για προληπτική αποκάλυψη, ενώ η συμμόρφωση μεταξύ των περιφερειακών σωμάτων ήταν κάτω από το 50%. Οι κοινές προκλήσεις περιλαμβάνουν ανεπαρκή ψηφιακή υποδομή, έλλειψη εκπαίδευσης προσωπικού και αοριστίες στην κατηγοριοποίηση των εξαιρούμενων πληροφοριών.

Νομοθετικές και κανονιστικές εξελίξεις αναμένονται να διαμορφώσουν περαιτέρω το τοπίο το 2025 και πέρα. Η κυβέρνηση προετοιμάζει τροποποιήσεις στον UU KIP για να διευκρινίσει τα όρια της εξαιρούμενης πληροφορίας και να ενισχύσει τις ποινές για τη μη συμμόρφωση, σε γραμμή με τις συνεχιζόμενες ψηφιακές μεταρρυθμίσεις και τη Εθνική Στρατηγική κατά της Διαφθοράς (Επιτροπή Δίωξης Διαφθοράς). Επιπλέον, η εφαρμογή του Προεδρικού Διατάγματος αριθ. 61 του 2010 σχετικά με την Υλοποίηση Δημόσιας Κοινοποίησης Πληροφοριών συνεχίζει να καθοδηγεί τα τεχνικά πρότυπα για τη διαχείριση πληροφοριών και την επίλυση διαφορών.

Κοιτάζοντας μπροστά, η προοπτική για την ελευθερία της πληροφορίας στην Ινδονησία είναι επιφυλακτικά αισιόδοξη. Αν και οι προκλήσεις παραμένουν—ιδιαίτερα σε ότι αφορά την επιβολή και την συμμόρφωση σε τοπικό επίπεδο—οι συνεχιζόμενες νομικές μεταρρυθμίσεις και η αυξανόμενη δημόσια συνείδηση σηματοδοτούν μια σταδιακή ενίσχυση του δικαιώματος στην πληροφορία και μεγαλύτερη διαφάνεια στη δημόσια διοίκηση.

Κύριες Κυβερνητικές Υπηρεσίες και Ο ρόλος τους

Το πλαίσιο της Ινδονησίας για την ελευθερία της πληροφορίας (FOI) διέπεται κυρίως από τον Νόμο αριθ. 14/2008 για την Δημόσια Κοινοποίηση Πληροφοριών (Undang-Undang Keterbukaan Informasi Publik, ή UU KIP), ο οποίος παρέχει στους πολίτες το δικαίωμα πρόσβασης σε δημόσιες πληροφορίες και καθορίζει μηχανισμούς συμμόρφωσης και επιτήρησης. Πολλές κύριες κυβερνητικές υπηρεσίες παίζουν κρίσιμους ρόλους στην εφαρμογή, ρύθμιση και επιβολή της FOI καθώς η Ινδονησία συνεχίζει να επιδιώκει περισσότερη διαφάνεια στην ψηφιακή εποχή.

• Κεντρική Επιτροπή Πληροφόρησης (Komisi Informasi Pusat, KIP): Η KIP είναι το κύριο ανεξάρτητο σώμα που έχει οριστεί από τον Νόμο UU KIP για την εποπτεία, τη παρακολούθηση και την επίλυση διαφορών σχετικά με τις αιτήσεις δημόσιας πληροφόρησης. Εκδικάζει εφέσεις όταν οι πληροφορίες απορρίπτονται ή καθυστερούν και εκδίδει δεσμευτικές αποφάσεις. Η KIP δημοσιεύει επίσης ετήσιες αναφορές και στατιστικά σχετικά με την συμμόρφωση της FOI και έχει αναφέρει σταθερή αύξηση στις δημόσιες αιτήσεις, με πάνω από 20.000 υποθέσεις που διαχειρίστηκαν πανελλαδικά μέχρι το 2023, και στοχεύει να αυξήσει την ψηφιακή προσβασιμότητα και την αποτελεσματικότητα μεσολάβησης μέχρι το 2025 (Komisi Informasi Pusat).
• Υπουργείο Επικοινωνίας και Πληροφορικής (Kementerian Komunikasi dan Informatika, Kominfo): Το Kominfo είναι υπεύθυνο για την ανάπτυξη και την συντήρηση ψηφιακών πλατφορμών για την κοινοποίηση πληροφοριών, συμπεριλαμβανομένης της εθνικής πύλης PPID (Περιοχή Διαχείρισης Πληροφοριών και Τεκμηρίωσης) και παρέχει τεχνική καθοδήγηση στις κυβερνητικές αρχές. Το Kominfo συντονίζει επίσης τις αναθεωρήσεις πολιτικής FOI και τις πρωτοβουλίες ψηφιακής διαφάνειας σύμφωνα με τον χάρτη πορείας e-government της Ινδονησίας (Kementerian Komunikasi dan Informatika).
• Υπεύθυνοι Διαχείρισης και Τεκμηρίωσης Πληροφοριών (PPID): Κάθε δημόσιος οργανισμός, από υπουργεία μέχρι τοπικές κυβερνήσεις, υποχρεούται να διορίζει έναν PPID ο οποίος έχει ως καθήκον την επεξεργασία αιτήσεων πληροφοριών, την δημοσίευση δημόσιων δεδομένων και την εξασφάλιση της συμμόρφωσης με τις υποχρεώσεις αποκάλυψης. Μέχρι το 2025, έχουν συσταθεί πάνω από 900 μονάδες PPID σε κεντρικό και περιφερειακό επίπεδο, και οι συνεχιζόμενοι έλεγχοι στοχεύουν στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητάς τους (PPID Kominfo).
• Υπουργείο Εξουσίας του Κράτους και Μεταρρύθμισης της Δημόσιας Διοίκησης (Kementerian PANRB): Αυτό το υπουργείο επιβλέπει την υλοποίηση μεταρρυθμίσεων της δημόσιας διοίκησης, περιλαμβάνοντας τη διαφάνεια στη δημόσια υπηρεσία. Θέτει δείκτες απόδοσης σχετικούς με τη συμμόρφωση FOI κατά τις ετήσιες αξιολογήσεις της κυβέρνησης και ενθαρρύνει τους φορείς με υψηλά ποσοστά κοινοποίησης (Kementerian PANRB).

Ατενίζοντας το 2025 και πέρα, αυτές οι υπηρεσίες εντείνονται σε συνεργασίες για την αυτοματοποίηση της διαχείρισης πληροφοριών, τη βελτίωση της επίλυσης διαφορών και την ευθυγράμμιση των διαδικασιών με την ευρύτερη ατζέντα ψηφιακής μεταρρύθμισης της Ινδονησίας. Οι προ persistent challenges remain—including uneven compliance across regions and sectors—but ongoing reforms signal a commitment to greater openness and public accountability.

Πρόσφατες Εξελίξεις το 2024–2025: Πολιτικές Μεταβολές και Υψηλού Προφίλ Υποθέσεις

Το 2024–2025, το τοπίο της ελευθερίας της πληροφορίας στην Ινδονησία έχει υποστεί σημαντικές εξελίξεις, που προκύπτουν από ρυθμιστικές αλλαγές και υψηλού προφίλ νομικές υποθέσεις. Ο πυρήνας του νομικού πλαισίου παραμένει ο Νόμος περί Δημόσιας Κοινοποίησης Πληροφοριών (Undang-Undang Keterbukaan Informasi Publik, UU KIP) αριθ. 14/2008, ο οποίος εγγυάται το δικαίωμα του κοινού να αποκτά πρόσβαση σε πληροφορίες που κατέχονται από δημόσιες αρχές. Ωστόσο, οι πρόσφατες εξελίξεις υποδηλώνουν αυξανόμενη ένταση μεταξύ των δεσμεύσεων διαφάνειας και των ρυθμιστικών ή πολιτικών πιέσεων.

• Πολιτικές Μεταβολές και Τροποποιήσεις: Στα τέλη του 2024, το Υπουργείο Επικοινωνίας και Πληροφορικής πρότεινε προσχέδια τροποποιήσεων στον Νόμο UU KIP. Αυτές επικεντρώθηκαν στην διευκρίνιση του ορισμού των εξαιρέσεων «δημόσιου συμφέροντος», στην ευθυγράμμιση της προστασίας δεδομένων και στις διαδικασίες για ψηφιακές αιτήσεις πληροφοριών. Οι διαβουλεύσεις με ενδιαφερόμενους αποκάλυψαν ανησυχίες από οργανισμούς της κοινωνίας των πολιτών σχετικά με την πιθανή στενότητα των δικαιωμάτων πρόσβασης, ιδιαίτερα όσον αφορά τα δεδομένα που κατέχονται από την κυβέρνηση σχετικά με δημόσιες προμήθειες και τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις.
• Υψηλού Προφίλ Υποθέσεις: Πολλές αγωγές το 2024 και στις αρχές του 2025 δοκίμασαν τα όρια του δικαιώματος στην πληροφόρηση. Ιδιαίτερα, η Κεντρική Επιτροπή Πληροφόρησης (Komisi Informasi Pusat) εκδίκασε μια ευρέως δημοσιευμένη υπόθεση στην οποία μια μη κυβερνητική οργάνωση απαιτούσε την κοινοποίηση των εξόδων των ταξιδιών του προεδρεύοντος. Η Επιτροπή αποφάσισε εν μέρει υπέρ της αποκάλυψης, τονίζοντας ότι η δημοσιονομική διαφάνεια υπερισχύει της διοικητικής εμπιστοσύνης εκτός εάν κινδυνεύει αποδεδειγμένα η εθνική ασφάλεια.
• Συμμόρφωση και Επίπτωση: Σύμφωνα με την Κεντρική Επιτροπή Πληροφόρησης, το ποσοστό συμμόρφωσης μεταξύ των εθνικών και περιφερειακών κυβερνητικών υπηρεσιών στηρίζοντας δημόσιες αιτήσεις πληροφοριών αυξήθηκε οριακά στο 78% το Μάρτιο του 2025, από 74% το 2023. Ωστόσο, πολλές υπουργεία και τοπικές κυβερνήσεις παραμένουν στη λίστα παρακολούθησης της Επιτροπής λόγω καθυστερήσεων ή μη πλήρους αποκάλυψης.
• Κύριες Στατιστικές: Μεταξύ Ιανουαρίου 2024 και Μαρτίου 2025, η Επιτροπή έλαβε πάνω από 3.200 δημόσιες καταγγελίες σχετικά με την πρόσβαση 정보ιών, με διαφορές για περιβαλλοντικά δεδομένα και δεδομένα κυβερνητικών συμβάσεων να είναι οι πιο συχνές. Περίπου το 51% των υποθέσεων επιλύθηκαν υπέρ της μεγαλύτερης αποκάλυψης, σημειώνοντας μια ελαφριά βελτίωση σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια.
• Προοπτική: Κοιτώντας μπροστά, το καθεστώς της ελευθερίας της πληροφορίας στην Ινδονησία αντιμετωπίζει μια λεπτή ισορροπία. Ενώ οι πρωτοβουλίες ψηφιοποίησης του Υπουργείου Επικοινωνίας και Πληροφορικής αναμένονται να βελτιώσουν την προσβασιμότητα, οι συνεχιζόμενες διαμάχες για τις εξαιρέσεις και την ιδιωτικότητα των δεδομένων μπορεί να θέσουν προκλήσεις στην πλήρη πραγματοποίηση των αρχών ανοικτής διακυβέρνησης. Η συνεχής δικαστική εποπτεία και η ενεργή συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών πιθανόν να διαμορφώσουν την πορεία της διαφάνειας τα επόμενα χρόνια.

Διαφάνεια έναντι Ασφάλειας: Πλοήγηση Εθνικών Συμφερόντων

Η δέσμευση της Ινδονησίας για την ελευθερία της πληροφορίας διέπεται κυρίως από τον Νόμο αριθ. 14 του 2008 για την Δημόσια Κοινοποίηση Πληροφοριών (Undang-Undang Keterbukaan Informasi Publik, ή KIP Law). Αυτή η νομοθεσία, η οποία ισχύει από το 2010, υποχρεώνει τις δημόσιες αρχές να παρέχουν πρόσβαση σε πληροφορίες, ενισχύοντας το συνταγματικό δικαίωμα στην πληροφορία όπως ορίζεται στο Άρθρο 28F του Συντάγματος του 1945. Ο νόμος KIP ορίζει ποιες πληροφορίες πρέπει να δημοσιοποιούνται, ποιες μπορεί να διατηρηθούν κρυφές για λόγους όπως η κρατική ασφάλεια, και τις διαδικασίες για αίτηση και έφεση πληροφοριών. Η Επιτροπή Πληροφόρησης (Komisi Informasi Pusat, KIP) λειτουργεί ως η κεντρική αρχή για την εποπτεία της συμμόρφωσης και την επίλυση διαφορών.

Τα τελευταία χρόνια, συμπεριλαμβανομένου του 2025, η Ινδονησία συνεχίζει να αντιμετωπίζει εντάσεις μεταξύ της διαφάνειας που επιτάσσει ο νόμος KIP και των εθνικών προτεραιοτήτων ασφάλειας. Η κυβέρνηση έχει επικαλεστεί εξαιρέσεις από την κοινοποίηση για ζητήματα που θεωρούνται ευαίσθητα για την κυριαρχία, την άμυνα ή την εθνική ασφάλεια. Για παράδειγμα, στο πλαίσιο της καταπολέμησης της τρομοκρατίας και της κυβερνοασφάλειας, οι αρχές συχνά επικαλούνται τους Νόμους αρ. 17 του 2011 για την Εθνική Πληροφορία και τον Νόμο αρ. 1 του 2023 για τον Ποινικό Κώδικα για την κατακράτηση συγκεκριμένων κατηγοριών δεδομένων. Αυτή η προσέγγιση έχει προκαλέσει αντιπαραθέσεις, ιδιαίτερα όταν το δημόσιο συμφέρον συμπίπτει με την ανάγκη λογοδοσίας στη διακυβέρνηση.

Η συμμόρφωση με τον νόμο KIP παραμένει μικτή. Σύμφωνα με τις ετήσιες αναφορές από την Κεντρική Επιτροπή Πληροφόρησης, μέχρι το 2024, περίπου το 63% των δημόσιων φορέων πληρούσαν τα κριτήρια για «ενημερωτική» κατάσταση, ενώ ένα σημαντικό ποσοστό κατατάχθηκε ως «λιγότερο ενημερωτικό» ή «μη ενημερωτικό». Προβλήματα που αναφέρονται περιλαμβάνουν περιορισμένους πόρους, ατελή εφαρμογή των διαδικασιών κοινοποίησης, και γραφειοκρατική απροθυμία να μοιραστούν πληροφορίες. Η Επιτροπή Πληροφόρησης έλαβε και επεξεργάστηκε περισσότερες από 2.000 διαφορές το 2023, αριθμός που αναμένεται να αυξηθεί μέτρια το 2025 καθώς αυξάνει η δημόσια συνείδηση και η ψηφιακή εγγραμματοσύνη.

• Κύριες στατιστικές (2024–2025):
  • Το 63% των δημόσιων φορέων είναι «ενημερωτικοί».
  • Πάνω από 2.000 διαφορές πληροφοριών διαχειρίζονται ετησίως.
  • Σταθερή αύξηση των διαδικτυακών αιτήσεων πληροφοριών, που προωθείται από τις πρωτοβουλίες της ηλεκτρονικής κυβέρνησης.

Κοιτάζοντας μπροστά, η προοπτική θα διαμορφωθεί από την ψηφιακή μεταρρυθμιστική ατζέντα της κυβέρνησης, η οποία περιλαμβάνει την επέκταση των ψηφιακών πλαισίων του Υπουργείου Επικοινωνίας και Πληροφορικής και την εισαγωγή του Νόμου για τις Ψηφιακές Υπηρεσίες της Ινδονησίας (αναμένεται το 2026). Αυτές οι πρωτοβουλίες στοχεύουν στην απλοποίηση της κοινοποίησης πληροφοριών αλλά μπορούν επίσης να εισάγουν νέα ρυθμιστικά πλαίσια που ισορροπούν την ανοιχτότητα με τους προβληματισμούς ασφαλείας. Η Επιτροπή Πληροφόρησης αναμένεται να έχει κρίσιμο ρόλο στη μεσολάβηση αυτών των συμφερόντων, εξασφαλίζοντας ότι η διαφάνεια δεν επηρεάζεται δυσανάλογα από τις αξιώσεις εθνικής ασφάλειας. Η δυναμική δημόσια επιτήρηση και οι συνεχείς νομικές βελτιώσεις θα είναι καθοριστικές για την προστασία της ελευθερίας της πληροφορίας στην Ινδονησία μέχρι το 2025 και πέρα.

Προκλήσεις Συμμόρφωσης για Δημόσιες και Ιδιωτικές Οντότητες

Το καθεστώς της ελευθερίας της πληροφορίας στην Ινδονησία, που βασίζεται στον Νόμο αρ. 14 του 2008 για την Δημόσια Κοινοποίηση Πληροφοριών (Undang-Undang Keterbukaan Informasi Publik, ή UU KIP), απαιτεί από τις δημόσιες αρχές να κοινοποιούν πληροφορίες προληπτικά και να απαντούν σε δημόσιες αιτήσεις. Μέχρι το 2025, τόσο οι δημόσιες όσο και οι ιδιωτικές οντότητες αντιμετωπίζουν συνεχιζόμενες προκλήσεις συμμόρφωσης, ακόμη και καθώς τα ρυθμιστικά πλαίσια και οι μηχανισμοί εποπτείας συνεχίζουν να εξελίσσονται.

Οι βασικές υποχρεώσεις συμμόρφωσης σύμφωνα με το UU KIP περιλαμβάνουν τον διορισμό Υπεύθυνων Διαχείρισης και Τεκμηρίωσης Πληροφοριών (PPID), τη διατήρηση ενημερωμένων καταλόγων πληροφοριών και την ανταπόκριση σε αιτήσεις πληροφοριών εντός καθορισμένων χρόνων. Οι οντότητες πρέπει επίσης να διαχειρίζονται τις εξαιρέσεις που σχετίζονται με κρατικά μυστικά, προσωπικά δεδομένα και εμπορική εμπιστοσύνη. Ο νόμος εφαρμόζεται ευρέως σε υπουργεία, οργανισμούς, κρατικές επιχειρήσεις και—όταν συμμετέχουν δημόσιοι πόροι ή υπηρεσίες—ιδιωτικούς φορείς.

• Συμμόρφωση Δημόσιου Τομέα: Πολλές κυβερνητικές υπηρεσίες αγωνίζονται με περιορισμούς ψηφιακής υποδομής, ανεπαρκή εκπαίδευση και ασυνέπεια στις τυπικές διαδικασίες. Σύμφωνα με την επίσημη αξιολόγηση της Κεντρικής Επιτροπής Πληροφόρησης, μέχρι το 2024, μόνο το 42% των κεντρικών κυβερνητικών φορέων και το 35% των περιφερειακών υπηρεσιών πέτυχαν την βαθμολογία «ενημερωτικός» ή «προς ενημερωτικό» στις ετήσιες αξιολογήσεις διαφάνειας δημόσιων πληροφοριών.
• Προκλήσεις Ιδιωτικού Τομέα: Ιδιωτικές οντότητες, ιδιαίτερα αυτές που ασχολούνται με δημόσιες συμβάσεις ή υπηρεσίες, αντιμετωπίζουν αβεβαιότητες σχετικά με το εύρος των υποχρεώσεων δημοσιοποίησής τους. Πολλές στερούνται εσωτερικών πλαισίων συμμόρφωσης ή αφιερωμένων αξιωματούχων, με αποτέλεσμα καθυστερήσεις ή μη πλήρεις απαντήσεις. Η Κεντρική Επιτροπή Πληροφόρησης συνεχίζει να λαμβάνει καταγγελίες σχετικές με τις αρνήσεις πρόσβασης από κρατικές επιχειρήσεις και ρυθμιζόμενες ιδιωτικές εταιρείες.
• Επίλυση Διαφορών και Επιβολή: Η Επιτροπή Πληροφόρησης ακούει εκατοντάδες διαφορές ετησίως. Ενώ ορισμένες τελικές αποφάσεις υποχρεώνουν σε αποκάλυψη, η επιβολή είναι αντιφατική. Λίγες περιπτώσεις προχωρούν σε διοικητικές ή ποινικές κυρώσεις, όπως επιτρέπει ο νόμος, και η παρακολούθηση της συμμόρφωσης παραμένει αδύναμη.

Πρόσφατες τροποποιήσεις για την ενίσχυση της εποπτείας, συμπεριλαμβανομένων προσπαθειών για την ψηφιοποίηση των δημόσιων συστημάτων πληροφοριών και την διευκρίνιση των υποχρεώσεων του ιδιωτικού τομέα, αναμένονται να εφαρμοστούν περαιτέρω το 2025–2026. Η κυβέρνηση έχει επίσης επεκτείνει προγράμματα εκπαίδευσης για τους υπαλλήλους PPID και δοκιμάζει μια ολοκληρωμένη ψηφιακή πλατφόρμα αιτήσεων (Υπουργείο Επικοινωνιών και Πληροφορικής).

Κοιτώντας μπροστά, αναμένεται ότι η συμμόρφωση θα βελτιωθεί σταδιακά καθώς τα ψηφιακά εργαλεία γίνονται ευρέως διαθέσιμα και οι κανονιστικές οδηγίες ωριμάζουν. Ωστόσο, οι επίμονες ελλείψεις σε ικανότητες, νομική ενημέρωση και επιβολή μπορεί να συνεχίσουν να εμποδίζουν την πλήρη πραγμάτωση των δικαιωμάτων της ελευθερίας της πληροφορίας στην Ινδονησία στο προσεχές μέλλον.

Κύριες Στατιστικές: Πρόσβαση, Αρρησίες και Εφέσεις (2023–2025)

Η δέσμευση της Ινδονησίας για την ελευθερία της πληροφορίας καθορίζεται από τον Νόμο αριθ. 14 του 2008 για την Δημόσια Κοινοποίηση Πληροφοριών, ο οποίος υποχρεώνει τις κυβερνητικές υπηρεσίες να παρέχουν έγκαιρη και ακριβή δημόσια πληροφορία. Η εποπτεία ανήκει στην Κεντρική Επιτροπή Πληροφόρησης της Ινδονησίας (Komisi Informasi Pusat), η οποία δημοσιεύει ετησίως στατιστικά σχετικά με τις αιτήσεις πρόσβασης, τις αρνήσεις και τις εφέσεις (οι λεγόμενες «διαφορές πληροφοριών»).

• Όγκος Αιτήσεων: Το 2023, οι δημόσιες αρχές στην Ινδονησία έλαβαν περίπου 124.000 αιτήσεις για πληροφορίες. Δεδομένα στις αρχές του 2024 υποδεικνύουν σταθερή αύξηση, με τον αριθμό να αναμένεται να ξεπεράσει τις 130.000 μέχρι το τέλος του 2024, αντανακλώντας την αυξανόμενη δημόσια συνείδηση και τις ψηφιακές πρωτοβουλίες πρόσβασης (Υπουργείο Επικοινωνιών και Πληροφορικής).
• Αρνηθείσες Αιτήσεις και Διαφορές: Περίπου το 16% των αιτήσεων το 2023 απορρίφθηκαν ή δεν απαντήθηκαν εντός των νομίμων προθεσμιών, οδηγώντας σε σχεδόν 20.000 επίσημες διαφορές που υποβλήθηκαν στην Επιτροπή Πληροφόρησης. Αυτές οι διαφορές αφορούσαν κυρίως την πρόσβαση σε περιβαλλοντικά δεδομένα, έγγραφα προμηθειών και διαφάνεια προϋπολογισμού.
• Αποτελέσματα Εφέσεων: Από τις διαφορές που εκδικάστηκαν το 2023, η Επιτροπή Πληροφόρησης αποφάσισε υπέρ της δημόσιας πρόσβασης περίπου στο 60% των περιπτώσεων, διατάσσοντας τις υπηρεσίες να δημοσιοποιήσουν τις ζητούμενες πληροφορίες. Περίπου το 30% των εφέσεων απορρίφθηκαν, ενώ το υπόλοιπο κατέληξε σε μερική αποκάλυψη ή τεχνικές απορρίψεις (Komisi Informasi Pusat).
• Συμμόρφωση και Επιβολή: Ενώ οι ρυθμοί συμμόρφωσης έχουν βελτιωθεί, η επιβολή των εντολών αποκάλυψης παραμένει άνιση, με την παρακολούθηση μετά την εφαρμογή να αποκαλύπτει ότι περίπου το 25% των υπηρεσιών καθυστέρησαν ή δεν εκπλήρωσαν τις οδηγίες της Επιτροπής το 2023. Η Επιτροπή ανέδειξε την ανάγκη για ισχυρότερες κυρώσεις και σαφέστερη λογοδοσία (Komisi Informasi Pusat).
• Προοπτική (2025): Για το 2025, η Επιτροπή Πληροφόρησης προβλέπει συνεχιζόμενη αύξηση στις αιτήσεις και τις εφέσεις, προωθούμενη από τη δημόσια συμμετοχή και τις πλατφόρμες ψηφιακής διαφάνειας. Ωστόσο, επίμονες προκλήσεις περιλαμβάνουν τις διοικητικές αντιστάσεις, την άνιση συμμόρφωση σε περιφέρειες, και την ανάγκη για κανονιστικές αναθεωρήσεις προκειμένου να αντιμετωπισθούν οι πολυπλοκότητες της ψηφιακής εποχής.

Το καθεστώς ελευθερίας της πληροφορίας στην Ινδονησία ωριμάζει όσον αφορά τον όγκο και την πολυπλοκότητα, αλλά οι συνεχιζόμενες μεταρρυθμίσεις και βελτιώσεις επιβολής είναι απαραίτητες για την πλήρη αξιοποίηση της στο μέλλον.

Διεθνείς Αναφορές: Πώς Συγκρίνεται η Ινδονησία

Η δέσμευση της Ινδονησίας για την ελευθερία της πληροφορίας διέπεται κυρίως από τον Νόμο αριθ. 14/2008 για την Δημόσια Κοινοποίηση Πληροφοριών (Keterbukaan Informasi Publik—KIP Law), ο οποίος απαιτεί από όλα τα δημόσια σώματα να παρέχουν προσβάσιμες πληροφορίες στους πολίτες, εκτός σε περιπτώσεις όπου η κοινοποίηση μπορεί να βλάψει τα εθνικά συμφέροντα ή την ιδιωτικότητα. Ο νόμος ίδρυσε την Komisi Informasi Pusat (Κεντρική Επιτροπή Πληροφόρησης) ως κύριο εποπτικό σώμα για την εξασφάλιση συμμόρφωσης και την εκδίκαση διαφορών.

Στο πλαίσιο του 2025, το νομικό πλαίσιο της Ινδονησίας για την ελευθερία της πληροφορίας θεωρείται ισχυρό σύμφωνα με τα περιφερειακά πρότυπα. Ο νόμος KIP καλύπτει ένα ευρύ φάσμα δημόσιων θεσμών, συμπεριλαμβανομένων των εκτελεστικών, νομοθετικών, δικαστικών, κρατικών επιχειρήσεων και περιφερειακών κυβερνήσεων. Μέχρι τις αρχές του 2025, η Komisi Informasi Pusat αναφέρει σταθερή αύξηση στον αριθμό των δημόσιων αιτήσεων πληροφοριών, με πάνω από 17.000 υποθέσεις που καταγράφηκαν το 2024 και ποσοστό συμμόρφωσης περίπου 69% μεταξύ των δημόσιων φορέων. Ωστόσο, αυτό υπολείπεται ορισμένων γειτονικών χωρών με περισσότερο καθιερωμένη ή πιο περιεκτική νομοθεσία.

• Συγκριτικά Νομικά Πλαίσια: Σε αντίθεση με την Ινδονησία, χώρες όπως η Ταϊλάνδη και οι Φιλιππίνες έχουν ενημερώσει τους νόμους πληροφοριών τους τα τελευταία χρόνια, διευρύνοντας τον ρόλο της ψηφιακής πρόσβασης και της προληπτικής κοινοποίησης. Ο νόμος KIP της Ινδονησίας, αν και περιεκτικός, αντιμετωπίζει κριτική για την αργή γραφειοκρατική απόκριση και τις ασυνέπειες στην εφαρμογή των εξαιρέσεων.
• Συμμόρφωση και Επιβολή: Σύμφωνα με την Komisi Informasi Pusat, η επιβολή παραμένει πρόκληση. Ο μέσος χρόνος για την επίλυση διαφορών είναι πάνω από 90 ημέρες, και πολλές κυβερνητικές υπηρεσίες έχουν επισημανθεί ότι δεν διατηρούν ενημερωμένα διαδικτυακά πύλες πληροφοριών όπως απαιτεί ο νόμος.
• Διεθνείς Κατατάξεις: Η Ινδονησία κατατάσσεται σε μεσαία θέση παγ globallyally όσον αφορά την αποτελεσματικότητα του δικαιώματος στην πληροφόρηση, υπολείπεται έναντι ηγετών της ανοιχτής διακυβέρνησης όπως η Νότιος Κορέα αλλά παρουσιάζει καλύτερη απόδοση από αρκετές χώρες της ASEAN. Το Υπουργείο Επικοινωνιών και Πληροφορικής έχει καθορίσει σχέδια για αναβάθμιση της ψηφιακής υποδομής και ενίσχυση των ικανοτήτων των υπαλλήλων πληροφοριών ώστε να γεφυρωθεί το κενό.

Η προοπτική για το 2025 και πέρα υποδεικνύει σταδιακές βελτιώσεις. Η κυβέρνηση έχει ξεκινήσει πιλοτικά projects για αυτοματοποιημένα συστήματα κοινοποίησης και εξετάζει τροποποιήσεις στον Νόμο KIP για να διευκρινίσει τις εξαιρέσεις και να ενισχύσει τις ποινές για τη μη συμμόρφωση. Ωστόσο, η πρόοδος θα εξαρτηθεί από τη βούληση των πολιτικών, την ισχυρότερη ρυθμιστική επιτήρηση και την αυξανόμενη δημόσια συνείδηση. Καθώς η περιοχή κινείται προς μεγαλύτερη διαφάνεια, οι συνεχιζόμενες μεταρρυθμίσεις στην Ινδονησία θα είναι καθοριστικές για να καθορίσουν τη θέση της σε διεθνείς αναφορές.

Μέλλον: Αναμενόμενες Μεταρρυθμίσεις και Ψηφιακές Τάσεις (2025–2030)

Κοιτάζοντας μπροστά στο 2025 και πέρα, το τοπίο της Ινδονησίας για την ελευθερία της πληροφορίας (FoI) είναι έτοιμο για προκλήσεις και μεταρρυθμίσεις, που προκύπτουν κυρίως από την ψηφιοποίηση, τα εξελισσόμενα νομικά πρότυπα και τη δημόσια ζήτηση για διαφάνεια. Το θεμελιώδες νομικό πλαίσιο της χώρας για τις δημόσιες πληροφορίες—ο Νόμος αριθ. 14 του 2008 για την Δημόσια Κοινοποίηση Πληροφοριών (Νόμος KIP)—θεσπίστηκε το δικαίωμα απόκτησης πληροφοριών από δημόσιες αρχές, με την εποπτεία να ανήκει στην Κεντρική Επιτροπή Πληροφόρησης. Ωστόσο, η ταχεία τεχνολογική αλλαγή και οι αυξημένες προσδοκίες των πολιτών προκαλούν διογκωμένες απαιτήσεις για εκσυγχρονισμό και μεγαλύτερη συμμόρφωση.

Τα τελευταία χρόνια έχουν δει την κυβέρνηση να ξεκινά πολλά προγράμματα ψηφιακής διακυβέρνησης, όπως η πολιτική Satu Data Indonesia, που στοχεύει στην ολοκλήρωση και τις τυποποιήσεις κυβερνητικών δεδομένων για ευκολότερη δημόσια πρόσβαση. Μέχρι το 2025, αυτό το πρόγραμμα αναμένεται να επεκταθεί περαιτέρω, με υπουργεία και τοπικές κυβερνήσεις να υποχρεούνται να ψηφιοποιήσουν τα αρχεία και να βελτιώσουν τις πύλες τους για ανοιχτά δεδομένα. Το Υπουργείο Επικοινωνιών και Πληροφορικής συνεχίζει να επενδύει σε ψηφιακή υποδομή και κυβερνοασφάλεια, αντιμετωπίζοντας τόσο την πρόσβαση όσο και την προστασία ευαίσθητων πληροφοριών.

Αν και αυτές οι εξελίξεις, η συμμόρφωση με τα πρότυπα FOI παραμένει άνιση. Σύμφωνα με πρόσφατες ετήσιες αναφορές, η Κεντρική Επιτροπή Πληροφόρησης διαχειρίστηκε πάνω από 1.000 δημόσιες διαφορές πληροφοριών το 2023, με την πλειοψηφία να προέρχεται από τοπικές κυβερνήσεις και υπηρεσίες επιβολής του νόμου. Πολλές δημόσιες αρχές αποτυγχάνουν να κοινοποιούν πληροφορίες προληπτικά και οι χρόνοι απόκρισης στις αιτήσεις πληροφοριών συχνά ξεπερνούν τα νομίμως όρια. Για να το αντιμετωπιστούν αυτό, προσχέδια τροποποιήσεων στον Νόμο KIP—που βρίσκονται υπό τριβή στην κοινοβουλευτική επιτροπή—αναμένονται το 2025. Οι προτεινόμενες μεταρρυθμίσεις περιλαμβάνουν αυστηρότερες ποινές για μη συμμόρφωση, σαφέστερους ορισμούς εξαίρεσης πληροφοριών, και υποχρεωτικές διαδικτυακές πύλες κοινοποίησης για όλα τα κρατικά ιδρύματα (Βουλή των Αντιπροσώπων της Δημοκρατίας της Ινδονησίας).

• Μέχρι το 2025, πάνω από το 70% των κεντρικών κυβερνητικών υπηρεσιών αναμένονται να λειτουργούν τυποποιημένες διαδικτυακές πύλες πληροφοριών, ενώ η συμμόρφωση των τοπικών κυβερνήσεων αναμένεται να υπολείπεται στο 45% (Κεντρική Επιτροπή Πληροφόρησης).
• Η αυτοματοποίηση και η τεχνητή νοημοσύνη αναμένονται να ενισχύσουν τη διαχείριση εγγράφων και την ανάκτηση πληροφοριών, απλοποιώντας την δημόσια ανταπόκριση και μειώνοντας τα ανθρώπινα σφάλματα.
• Συνεχιζόμενη εκπαίδευση για δημόσιους υπαλλήλους και καμπάνιες ψηφιακής παιδείας μεταξύ των πολιτών προγραμματίζονται για την ενίσχυση τόσο της προσφοράς όσο και της ζήτησης της FOI.

Η προοπτική για το 2025–2030 υποδηλώνει ότι, ενώ νομικές και τεχνολογικές μεταρρυθμίσεις θα βελτιώσουν τη διαφάνεια, οι επίμονες ελλείψεις στην εφαρμογή και οι περιφερειακές ανισότητες πρέπει να γεφυρωθούν. Η συνεχιζόμενη επιτήρηση από την Κεντρική Επιτροπή Πληροφόρησης και η αυξανόμενη δημόσια πίεση αναμένεται να αποτελέσουν βασικούς παραγόντες για πρόοδο στο καθεστώς ελευθερίας της πληροφορίας στην Ινδονησία.

Συστάσεις προς τους Εμπλεκόμενους: Διασφάλιση Προόδου και Λογοδοσίας

Η διασφάλιση της συνεχούς προόδου και λογοδοσίας στο πεδίο της ελευθερίας της πληροφορίας (FOI) στην Ινδονησία απαιτεί συντονισμένη δράση από τις κυβερνητικές αρχές, τους δημόσιους φορείς, την κοινωνία των πολιτών και τον ιδιωτικό τομέα. Παρά τις αξιοσημείωτες προόδους από την εφαρμογή του Νόμου αριθ. 14 του 2008 για την Δημόσια Κοινοποίηση Πληροφοριών (Υπουργείο Επικοινωνιών και Πληροφορικής), συνεχίζουν να υπάρχουν προκλήσεις που σχετίζονται με τη συμμόρφωση, τη διαφάνεια και τηνδημόσια συνείδηση. Οι παρακάτω συστάσεις είναι προσαρμοσμένες στους σχετικούς ενδιαφερόμενους καθώς η Ινδονησία πλησιάζει το 2025 και πέρα:

• Υπουργεία και Υπηρεσίες της Κυβέρνησης: Δώστε προτεραιότητα στην πλήρη και προληπτική συμμόρφωση με τον Νόμο αριθ. 14/2008 δημοσιεύοντας τακτικά υποχρεωτικές δημόσιες πληροφορίες, βελτιώνοντας τις ψηφιακές πλατφόρμες για πρόσβαση στις πληροφορίες και παρέχοντας σαφείς διαδρομές για αιτήσεις πληροφοριών. Οι υπηρεσίες θα πρέπει να διαθέτουν επαρκείς πόρους για τους Υπεύθυνους Διαχείρισης και Τεκμηρίωσης Πληροφοριών (PPID) και να διασφαλίζουν τακτική εκπαίδευση, όπως απαιτεί η Κεντρική Επιτροπή Πληροφόρησης (Komisi Informasi Pusat).
• Τοπικές Κυβερνήσεις: Αντιμετωπίστε τις περιφερειακές ανισότητες στη συμμόρφωση FOI, ειδικά σε επαρχίες και δήμους που έχουν χαρακτηριστεί με χαμηλές βαθμολογίες διαφάνειας. Οι τοπικές κυβερνήσεις θα πρέπει να χρησιμοποιούν τα ετήσια εργαλεία αξιολόγησης και παρακολούθησης που παρέχονται από την Κεντρική Επιτροπή Πληροφόρησης για να συγκρίνουν τις βελτιώσεις και να υιοθετούν βέλτιστες πρακτικές (Κεντρική Επιτροπή Πληροφόρησης).
• Κοινοβούλιο και Νομοθέτες: Αναθεωρήστε και ενημερώστε τη νομοθεσία που σχετίζεται με τη FOI προκειμένου να αντιμετωπισθούν τα ζητήματα της ψηφιακής διαχείρισης πληροφοριών, της προστασίας προσωπικών δεδομένων και των διαδικαστικών κενών που μπορούν να καθυστερούν ή να εμποδίζουν την δημόσια πρόσβαση. Η εναρμόνιση με τον Νόμο Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων είναι απαραίτητη για τη διατήρηση ισορροπίας μεταξύ διαφάνειας και ιδιωτικότητας.
• Δικαστική Αρχή: Διασφαλίστε ότι οι εφέσεις και οι διαφορές που αφορούν αιτήσεις πληροφοριών εξετάζονται ταχέα και διαφανώς. Τα δικαστήρια θα πρέπει να τηρούν σταθερά την αρχή της μέγιστης αποκάλυψης, εκτός εάν υπάρχουν σαφώς καθορισμένες εξαιρέσεις (Ανώτατο Δικαστήριο της Δημοκρατίας της Ινδονησίας).
• Οργανώσεις της Κοινωνίας των Πολιτών (CSOs): Εντείνετε τις δημόσιες εκπαιδευτικές καμπάνιες για να αυξήσετε την συνείδηση σχετικά με το δικαίωμα στην πληροφορία και να παρακολουθήσετε τη συμμόρφωση της κυβέρνησης. Οι CSOs θα πρέπει να αξιοποιήσουν ψηφιακά εργαλεία για την διευκόλυνση της συμμετοχής των πολιτών και να αναφέρουν παραβιάσεις στην Κεντρική Επιτροπή Πληροφόρησης.
• Ιδιωτικός Τομέας: Για τις οντότητες που ασκούν δημόσιες λειτουργίες ή διαχειρίζονται δημόσιους πόρους, διευκρινίστε τις υποχρεώσεις δημοσιοποίησης και συμμετάσχετε με διαφάνεια στις διαδικασίες δημόσιων προμηθειών, όπως ορίζεται στην πρόσφατη καθοδήγηση της Komisi Informasi Pusat.

Κοιτώντας μπροστά, η ψηφιακή μεταρρύθμιση της Ινδονησίας και οι επεκτεινόμενες πρωτοβουλίες ηλεκτρονικής κυβέρνησης προσφέρουν τόσο ευκαιρίες όσο και προκλήσεις για τη FOI. Οι ενδιαφερόμενοι θα πρέπει να διατηρούν τη διαφάνεια ως θεμελιώδη αξία, διασφαλίζοντας ταυτόχρονα αποτελεσματική εφαρμογή, τακτική παρακολούθηση και προσαρμοσμένα νομικά πλαίσια ώστε το δικαίωμα στην πληροφορία να παραμείνει ισχυρό και επιδιωκόμενο τα επόμενα χρόνια.

Πηγές & Αναφορές

• Κεντρική Επιτροπή Πληροφόρησης
• Επιτροπή Δίωξης Διαφθοράς
• Kementerian PANRB
• Satu Data Indonesia
• Ανώτατο Δικαστήριο της Δημοκρατίας της Ινδονησίας