Botswana, e na le sebaka se fumanehang bohareng ba Afrika Boroa, e ntse e khothetse ka boemo bo tsitsitseng ba lipolotiki, kholo e matla ea moruo, le tsamaiso e sebetsang. Ha moruo oa Botswana o ntse o tsoela pele ho fapana ho feta meaho ea eona ea borai, nts’etsopele ea Likhoebo Tse Nyenyane le Tse Maemong (SMEs) e fumanoa e le motheo bakeng sa kholo e tsitsitseng ea moruo le tlhahiso ea mesebetsi. Le fa ho ntse ho le joalo, joaloka linaheng tse ngata tse ntseng li hola, phello ea melao ea lekhetho ho liindasteri tse ntseng li hōla e kholo le e fapaneng. Sengoloa sena se hlahloba kamoo melao ea lekhetho Botswana e amanang le SMEs, se hlahisa bothata le menyetla.
Kakaretso ea Moruo le Sebaka sa Khoebo sa Botswana
Botswana e na le GDP e phahameng ho feta e tloaelehileng ‘me e boloka e le e ‘ngoe ea moruo o potlakileng ka ho fetisisa lefatšeng ho tloha ha e fumana boipuso ka 1966. Moruo oa eona o amanang le mmaraka o ts’ehetsoa ke leano le tiileng la lichelete le molao le tsamaiso e matla. Mmuso o bapala karolo ea bohlokoa ho matlafatsa tikoloho e amanang le khoebo, e kenyelletsang ho fetola melao ea lekhetho ho matlafatsa kholo ea SMEs.
Mokhoa oa Lekhetho Botswana
Melao ea lekhetho Botswana e kenyelletsa lekhetho la moputso oa khampani, lekhetho la boleng bo eketsehileng (VAT), lekhetho la ho boloka, le lekhetho la moputso wa motho, har’a tse ling. Bakeng sa SMEs, lekhetho la moputso oa khampani le bohlokoa haholo. Ka kakaretso, lik’hamphani li leketlisoa ka sekhahla sa 22%. Le fa ho ntse ho le joalo, ho na le mekhahlelo e khethehileng bakeng sa likhoebo tsa ho etsa le litsi tsa thuto, e emeng ho 15%.
Mathata a Amanang le SMEs Tlas’a Melao ea Lekhetho ea Hajoale
1. Litšenyehelo tse Phahameng tsa Ts’ebetso: SMEs tse ngata Botswana li sitwa le litšenyehelo tse phahameng tsa ho latela melao ea lekhetho, e kenyelletsang litšenyehelo tse amanang le ho boloka libuka, ho fa litlhahiso, le ho hirela litsebi tsa lekhetho. Litšenyehelo tsena li ka ba boima haholo ho likhoebo tse nyenyane tse nang le mehloli e fokolang.
2. Mekhatlo ea Lekhetho: Le fa Botswana e fa mekhatlo e molemo bakeng sa likarolo tse ling, sekhahla sa lekhetho sa moputso oa khampani sa 22% se ntse se nkuoa e le se phahameng ke SMEs tse ling, haholo-holo tse amanang le mekhahlelo ea kholo. Mekhatlo e phahameng ea lekhetho e ka fokotsa phaello le bokhoni ba ho boela behela likhoebo tsena.
3. Ho Fana ka Ts’ebetso le Kutloisiso: Ho thata ha melao ea lekhetho le ntlafatso e sa feleng e ka siea beng ba likhoebo tse nyenyane ba sitwa. Bo-entrepreneurs ba bangata ba sitwa ho ba le tsebo ea lichelete kapa bokhoni ba tekheniki ba ho tsamaisa tsamaiso ea lekhetho ka katleho, ho lebisang ho se latela ka boomo kapa ho rera lekhetho ka mokhoa o sa nepahalang.
4. Monyetla o Fokolang: Le fa ho na le mekhahlelo ea lekhetho bakeng sa indasteri ea ho etsa le litšebeletso tsa thuto, likarolo tse ngata tse ling ha li fumane mekhahlelo e joalo. SMEs indastering e ‘ngoe li ka ikutloa li le tlas’a mekhahlelo ‘me li sitwa ho lula li le sebetsaneng.
Menyetla bakeng sa SMEs ka Melao ea Lekhetho
1. Mekhahlelo ea Lekhetho bakeng sa Ho Etsa le Ho Romela: SMEs indastering ea ho etsa li natefeloa ke sekhahla se fokotsehileng sa lekhetho sa 15%. Hape, likhoebo tse amanang le ho romela li ka fumana menyetla e fapaneng, e fokotsang boima ba tsona ba lekhetho le ho matlafatsa bokhoni ba tsona ba ho hlōla ‘marakeng oa machabeng.
2. Melao e Ts’ehetsang ho Mmuso: Mmuso oa Botswana o ntse o batla ho theha tikoloho e molemo bakeng sa SMEs. Liketso tsa morao-rao li shebane le ho fokotsa nako le litšenyehelo tsa ho etsa khoebo, e kenyelletsa ho nolofatsa mekgwa ea lekhetho le ho fa likhoebo tse nyenyane mekgwa ea phomolo.
3. Ho Fumana Litlhahiso: Ho na le mekhahlelo ea mmuso le ea sehlopha sa poraefete e amanang le ho fa thuto ea lekhetho le litlhahiso ho SMEs. Ho fumaneha ha lisebelisoa tse joalo ho ka ntlafatsa haholo ho latela melao ea lekhetho le ho rera ho lekhetho har’a beng ba likhoebo tse nyenyane.
Sebaka sa Boitlamo le Theknoloji
Boitlamo le theknoloji li bapala karolo ea bohlokoa ho fokotsa lintlha tse amanang le lekhetho tse tobaneng le SMEs. Ho hlahisoa ha mekgwa ea tsamaiso ea lekhetho ea dijithale ho nolofalitse mekgwa ea ho fa litlhahiso le ho fokotsa litšenyehelo tsa ho latela. Ba owner ba khoebo joale ba ka sebelisa mehala ea inthanete ho fa litlhahiso, ho lefa lekhetho, le ho fumana tlhahisoleseling ea bohlokoa ea lekhetho, ka tsela eo ho nolofalletsa ts’ebetso ea ho latela melao ea lekhetho.
Qetello
Melao ea lekhetho Botswana e fa SMEs bothata le menyetla e fapaneng. Le fa mekhatlo e phahameng le litšenyehelo tsa ho latela li beha liphephetso tse kholo, boitlamo ba mmuso ho matlafatsa tikoloho e amanang le khoebo bo fa leseli la tšepo. Ka ho sebelisa lisebelisoa tse fumanehang, ho lula ba tseba ka mekhahlelo ea lekhetho, le ho amohela theknoloji, SMEs Botswana li ka tsamaisa sebaka sa lekhetho ka mokhoa o betere, qetellong li fa tšusumetso ho katleho ea moruo oa naha. Puisano e tsoelang pele lipakeng tsa mmuso le sechaba sa khoebo e tla ba bohlokoa ho ntlafatsa mekgwa ea lekhetho e bontšang litlhoko tse feto-fetohang tsa SMEs le ho ts’ehetsa karolo ea tsona ea bohlokoa moruong.
Kamoo Melao ea Lekhetho Botswana e Amanang le Likhoebo Tse Nyenyane le Tse Maemong
Ho utloisisa phello ea melao ea lekhetho ho likhoebo tse nyenyane le tse maemong (SMEs) Botswana ho bohlokoa ho beng ba likhoebo le bo-entrepreneurs. Mona ke likhokahano tse amanang le tsona tse fanang ka ts’ebeliso e molemo ka sehloohong ka sehloohong:
– Botswana Unified Revenue Service
Likhokahano tsena li tla u isa mehloling e amanang le eona moo u ka fumang tlhahisoleseling e pharaletseng le e amanang le melao ea lekhetho, mekgwa ea moruo, le litšebeletso tsa ts’ehetso bakeng sa SMEs Botswana.
Bakeng sa lintlha tse ling le tse ncha, nahana ka ho etela mekhahlelo ena e meholo.